Саха чаҕылхай чабырҕаҕын,

Саха өһүн хоһоонун,

Саха талыы таабырынын,

Саха остуоруйатын,

Саха олоҥхотун

Саха барыта билиэхтээх!

 

Сэҥээрэ

 

 

 

Билиҥҥи кэм биллииллээх чабырҕахсыта, саха чабырҕаҕын тарҕатааччы, айааччы, үйэтитээччи, чабырҕаҕы Арассыыйа араас куораттарыгар, Москва куоракка съезтэр дыбарыастарыгар, П.Чайковскай аатынан уонна колоннай саалаларга иһитиннэрбит ССРС култууратын туйгуна, РСФСР култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Чурапчы улууһун бочуоттаах олохтооҕо Мария Андреевна  Герасимова – Сэҥээрэ бирииһигэр «Чаабы – чыыбы чабырҕахтар, ходьоҥ – идьэҥ хоһооннор…» чабырҕаҕы толорооччулар аһаҕас өрөспүүбүлүкэтээҕи күөн-күрэс буолан ааста.

 

 

Чабырҕах саха норуотун тылынан уус-уран айымньытыттан биир саамай сытыы, сатирическай ис хоһоонноох, сытыы — кылыс тыллаах айымньы, хоһооҥҥо курдук буолан баран, кылгас, кистэлэн ис хоһоонноох буолар. Чабырҕах уратыта тылы имитии, тыл оонньуута, үөскээбит төрдө кистэлэн санааны кубулутан этиигэ сытар. Чабырҕаҕы түргэнник, лабыгыраччы этиллэр, эбэтэр ырыа аҥаардаах эмиэ толороллор. Олох хаалынньаҥнарын, сиэр — майгы мөлтөх өттүн сэмэлииргэ, дьон — сэргэ күлүүтүгэр таһаарарга чабырҕах билигин күлүү — оонньуу, юмор, сатира быһыытынан киэҥник туттуллар буолан эрэр. Чабырҕах олоххо баар быґыыны майгыны, итэҕэһи – быһаҕаһы, куһаҕан көлдьүн майгыны — сигилини, олох, үлэ күлүк өттүн уус-уран бэргэн тылынан хоһуйар. Хас биирдии чабырҕах бэйэтэ туспа кэпсиир, хоһуйар ис хоһоонноох, тиэмэлээх. Тас киэбинэн, эппиппит курдук, хоһооҥҥо маарынныыр, дохсун сүүрүктээх үрэх курдук, субуруччу тургэнник, лыбыгыраччы этэн толоруллар, быыһыгар ырыалаах, киһини үөрдэр-көтүтэр, абардар-саатырдар, өрө көтөҕөр өрүттэрдээх.

 

 

Чабырҕах жанровай араастаах буолар. Ахсаан чабырҕаҕа, көр – күлүү чабырҕаҕа, социальнай ис хоһоонноох чабырҕах. Оҕолорго аналлаах чабырҕахтар кинилэр тылларын — өстөрүн имитэр, сайыннарар, билэр — көрөр баҕаларын көбүтэр, бэргэн этэр санааҕа, субу хараххар көстөр гына ойуулааһыҥҥа үөрэтэр. Оҕоҕо чабырҕах көрүдьүөһэ сытыы тыллара улахан интириэһи тардар.

 

Чабырҕах наукаҕа ситэ үөрэтиллэ илик хайысха. Чинчийэр үлэҕэ билигин биһиги кэккэбитигэр суох Ноговицын Василий Андреевич, филологический наука кандидата, элбэх үлэни оҥорон хаалларбыта.

 

«Айылгы» култуура Киинигэр буолбут күөн-күрэс сыала-соруга: Сэҥээрэ чабырҕахтарын тарҕатыы, чабырҕаҕы көрүҥ быһыытынан сөргүтэн киэҥ эйгэҕэ таһаарыы, бастыҥ чабырҕахтары үөрэтэр хомуурунньук быһыытынан бэчээккэ бэлэмнээн таһаарыы, чабырҕах сайдар суолун тобулуу, дьоҥҥо-сэргэҕэ, ордук ыччаттарга, оҕолорго тиэрдии, чабырҕахсыттар таһымнарын үрдэтии буолар.

 

 

Дьүүллүүр сүбэ бэрэссэдээтэлэ Герасимова Мария Андреевна уус – уран самодеятельность Бүтүн Сойуустааҕы, Арассыыйатааҕы бэстибээллэрин хас да төгүллээх лауреата, өрөспүүбүлүкэтээҕи чабырҕах күөн-күрэстэрин үс төгүллээх Кылаан чыпчаал кыайыылааҕа, Арассыыйа суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, Чурапчы улууһун, Хайахсыт нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, Саха  Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) Афанасий Петрович Илларионов аатынан суруналыыстыкаҕа бириэмийэтин лауреата, ССРС култууратын туйгуна, РСФСР култууратын үтүөлээх үлэһитэ;

 

 

Дьүүллүүр сүбэ сүбэһиттэрэ:

Смирникова Айталина Михайловна –  Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна, «Чурапчы улууһунааҕы култуура салалтата» муниципальнай хааһына тэрилтэтин салайааччытын солбуйааччы;

Боппоенова Мария Гаврильевна – Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бочуоттаах бэтэрээнэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин култуураҕа уонна ускуустубаҕа колледжын уһуйааччыта;

Шишигина Любовь Егоровна – Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна, Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар Доҕордоһууларын Дьиэтин иһитиннэрэр маркетинговай салаа салайааччыта;

Васильева Александра Николаевна – Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна, Саха Өрөспүүбүлүкэтин култуураҕа уонна ускуустубаҕа колледжын уһуйааччыта.

 

 

Күөн-күрэскэ 37 чабырҕахсыт, Чурапчы, Таатта, Мэҥэ Хаҥалас улуустарыттан кытыннылар. Кылаан чыпчаал бирииһи – убаһаны Дария Жиркова (Болтоҥо нэһилиэгэ) ылыан ылла. Кини Мария Герасимова – Сэҥээрэ «Кырыы сир кыһалҕата» чабырҕаҕын кыайа – хото толордо. Бастакы Үрдэл – Любовь Монгуш (Кытаанах нэһилиэгэ) чабырҕах ырыатын өрө көтөҕөн толордо. Иккис Үрдэл Сусанна Лазарева (Кытаанах нэһилиэгэ) Сэҥээрэ  «Чабырҕах туһунан санааларым» үөрэ- дьүөрэ түһэрэн бэрткэ толордо. Үһүс Үрдэл аатын Уйгу Семенов Дьокуускайдааҕы култуура уонна ускуустуба колледжын уһуйуллааччыта, эдэр киһи диэтэххэ чабырҕах ис хоһоонун, тылын дэгэтин көрөөччүлэргэ тириэртэ диэххэ сөп.

 

 

Бөлөҕүнэн толорууга «Чаҕаан» (Таатта)  фольклорнай бөлөх «Дэриэбинэ эриэннэрэ» сал.Раиса Новгородова чабырҕахтара инники күөҥҥэ таҕыста. Көр – күлүү көрүҥҥэ лаппа эппиэттэстэ. Иккис Үрдэл  «Утум» (Болтоҥо нэһилиэгэ) сал. Матрена Монастырева «Мунньах» чабырҕаҕын чабырҕахсыттар оруолларыгар киирэн уустаан – ураннаан, кэпсээн – ипсээн эҕэлдьитэн толорбута кэрэхсэбиллээх. Мындаҕаайы нэһилиэгэ «Чоргуй» фольклорнай бөлөх сал. Полина Заболоцкая,  Сэҥээрэ «Саха култууратын сайдарын туһугар» — диэн чабырҕаҕын биэс кыыс сценаҕа тахсан толорбута эдэрдэри элбэххэ эрэннэрэр. Аҕыйах сылынан чыҥха атын чабырҕахсыттар буолан үүнэн – сайдан тахсыатара турдаҕа уонна үһүс Үрдэл  ааты үтүө суобастаахтык иҥэриннэ.

 

Аны сайын Бүлүүгэ Олоҥхо ыһыаҕар кыайыылаахтары, атын улуус чабырҕахсыттарын ох курдук оҥостон кэлэргитин күүтэбит.

 

Любовь Шишигина — Сыралыма