2019-03-13

Умса бырах, тиэрэ бырах үүт үкчү игирэ КОЛЕСОВТАР

Просмотров: 786
Орто Халыма Сыбаатайыгар 2000 сыллаахха, игирэлэр сулустарын анныгар, ыам ыйын 30 күнүгэр 9 мүнүүтэ 9 сөкүүндэ быысаһан Борис уонна Светлана Колесовтар дьиэ кэргэттэригэр Борислав уонна Светослав Колесовтар күн сирин көрбүттэр. Кинилэр билигин Дьокуускайдааҕы култуура уонна ускуустуба колледжын 1-кы кууруһугар режиссёр идэтигэр үөрэнэллэр.Көрсөн кэпсэттибит. Кэпсэтинньэҥнэрэ, аламаҕайдара сөхтөрдө. Тылларын саппааһа, эчи, баайы-ыан. Саҥаран-иҥэрэн дьэ сытыы уолаттар. Аҕаларын, эбэлээх, эһэлэрин кэпсииллэригэр сирэйдиин-харахтыын сырдыыллар. Дойдуларын, дьоннорун сүрдээҕин ахтыбыттар.

 

Дьоммут кэлэр күннэрин тарбахпытынан ааҕарбыт

 

Урут да билигин да Сыбаатайтан Орто Халыма куоратыгар диэри айан суола наһаа эрэйдээх. Дьоммут Орто Халымаҕа наадаларыгар киирдэхтэринэ, кырата 10-ча хонон баран төннөллөрө. Буранынан 10-12 чаас айанныыгын. Аны буурҕа түстэҕинэ — ол хаайтарыыта.

 

Дьоммут бараары туран, кырачаан оҕолору 10 тарбахпытын саратан: “Утуйан турдаххыт аайы биирдии тарбаххытын көҕүрэтэн иһээриҥ, тарбахтаргыт ахсаана бүттэҕинэ биһиги кэлэбит. Өскөтүн уһаан хааллахпытына, аны иккискит 10 тарбаҕыттан саҕалаан эмиэ салгыы ааҕар”, — диэн көрдөрөн баран бараллара. Дьэ, ону ааҕан муҥнанарбыт. Бастаан мин, Борислав 10 тарбахпын ааҕан саҕалыырым, онтон салгыы быраатым Светослав тарбаҕар салгыы ааҕан көҕүрэтэрбит уонна дьоммутун кэтэһэрбит. Оҕо санаабытыгар дьоммут уһуннук сылдьан баран кэлэр курдуктара. Сарсыарда утуйан тураат кэлиэхтээх күннэри-дьылларын аахпытынан барарбыт.

 

8

Ийэбит хаалларан ыраах-ыраах барбыта…

 

Ийэбит өлөрүгэр биһиги 7 саастаах этибит. Ийэбитин одоҥ-додоҥ өйдүүбүт. Кырабыт бэрт буоллаҕа.

 

Балаҕан ыйын 1 күнүгэр ийэбит оҕолоно диэн ааттаан Орто Халымаҕа бөртөлүөтүнэн көтөр. Бу бөртөлүөтүнэн улахан 10 саастаах убайбыт Коля Дьокуускай куоракка лааҕырга сынньанан төннөн иһэн, кылгас кэмҥэ көрсүһэ түһээт, хардарыта ааһыспыттар. Бу бүтэһик көрсүһүү буоларын хайалара да сэрэйбэтэх буолуохтаах. Ол сыл 2007 сыллаахха Сыбаатай бөһүөлэгэ сааскы халаан уутугар бүтүннүү баран, убайбыт Дьокуускай куоракка лааҕырга сынньанан, төннөн испит эбит.

 

Биһигини, игирээскилэри, аҕабыт балаҕан ыйын 1-кы күнүгэр оскуолаҕа бэйэтэ илдьэ барар. Ийэтэ суох оскуола боруогун атыллаатахпыт ол… Онтон аҕыйах хонон баран, ийэбит кыайан оҕоломмокко олохтон туоруур. Төһө да оҕотук буолларбын, мин Борислав, ийэм быстар түүнүгэр түүл түһээтим. Түһээтэхпинэ, ийэм тула маҥан халааттаах быраастар тоҕуоруспуттар. Хайдах эрэ бары курус көрүҥнээхтэр уонна тугу эрэ ботур-итир, хомолтолооҕу кэпсэтэр курдуктар. Сарсыарда уһуктан туран аҕабар “ийэм туох эрэ буолбут быһыылаах” диэн түүлбүн кэпсиибин. Аҕам ыксаан, сэрэхэдийэн Орто Халыма балыыһатыгар төлөпүөннүүр. Уонна… ийэбит кыайан быыһамматаҕын туһунан ыар сураҕы истэр, төбөтүн туттубутунан таҥас ыйыыр сиргэ олорунан кэбиһэр. Аҕам аттыгар тиийэн “аҕаа туох буоллуҥ?” диэн айманным, онтон куустуһан олорон ытаабыппыт. Эбэбит, сүрэҕин туттубутунан, дьыбааҥҥа охтор. Ол ыарахан түгэн өйбүтүгэр-санаабытыгар дириҥник иҥэн хаалбыт.

 

Оччолорго ийэбит хоруобун аттыгар олорон оҕолуу маккыраччы ытаабатахпытыттан билигин кэлэн кэмсинэ саныыбыт. “Аны хаһан да кэлбэттии, букатынныы барда” диэн өйдөөбөт кырачааннар буоллахпыт. Ийэбит барахсан оччолорго 30-тун эрэ ааспыт эбит. Аҕабыт ол кэннэ олоҕун иккистээн оҥостубатаҕа. Ыал буолбута буоллар, “ийээ” диэн минньигэс, истиҥ тылы саҥарыахпыт хааллаҕа…

 

4

Ийэ күнэ ыараханнык ааһара

 

Ийэ күнүн бырааһынньыгар эбэбитин ийэбит ийэтин эҕэрдэлиир үгэстээх этибит. Үөрэх кэнниттэн эбии дьарык буолара. Онно биһиги кумааҕынан араас оҥоһуктары оҥорон “ийэбитигэр биэрэбит” диэн ааттаан эбээбитигэр илдьэн биэрэр буоларбыт.

 

11 кылааһы бүтэрэрбитигэр алын кылаас сүһүөххэ үөрэппит бастакы учууталбыт Гелена Александровна Третьякова бүтэһик уруок ыытарыгар “Кыра кылааска үөрэнэ сырыттаххытына ийэ мэтириэтин ойуулатар этибит. Ону эһиги ийэҕит мэтириэтин мээнэ уруһуйдаан баран, ийэбитигэр көрдөрүөхпүт диэн ааттаан дьиэҕитигэр илдьэргит. Ону мин өйдөөбөт этим. Ол кэннэ дьиэбэр кэлэн, эһигини аһынан дэлби ытыырым”, – диэн кэпсээн уйадыппыта.

 

Оскуолаҕа ийэ күнүгэр анаан учууталлар ийэ туһунан өйтөн суруйтарар этилэр. Ол биһиги туспутугар ыарахан түгэн буолааччы. Сүрэхпит бааһа таарыллан, дууһабыт ытыыра. Ону көрдөһөн, атын тиэмэҕэ суруйааччыбыт, хата, көҥүллээччилэр.

 

6

Аҕабыт ийэбитин солбуйбута

 

Аҕабыт ийэбитин суохтаппакка, туох баар тапталын биэрэн, биһигини иитэн таһаарда, улаатыннарда. Онон аҕабытыгар улахан махталлаахпыт. Ыарыйдаҕына айманабыт. Билигин куоракка үөрэнэ сылдьар буоламмыт “доруобуйаҕын көрдөрүнэ кэл” диэн ыҥырабыт даҕаны буолуммат. Билигин ийэлээх, аҕатын кытта бииргэ олорор. Уолаттар үһүөн алаһа дьиэбититтэн тахсан бардыбыт, бары устудьуоннарбыт. Биһиги култуура уонна ускуустуба колледжыгар режиссёр идэтигэр 1-кы кууруска, онтон убайбыт Коля (22 саастаах) сибээс колледжыгар үөрэнэбит. Убайбыт Бурятияҕа тааҥкабай чааска сулууспалаабыта.

 

Аҕам миигин, Светославы 3-с кылааска үөрэнэ сырыттахпытына, бөрүөк астыырга үөрэппитэ. Бөрүөгү наһаа сөбүлээн сиирим. Ол бөрүөкпүтүн “Бабушкин пирог” диэн ааттыырбыт. 4-с кылаастан таҥаспытын бэйэбит сууна үөрэммиппит, дьиэ ис-тас үлэтин көрөн турбат этибит. Убайбыт улахан буолан, дьиэни-уоту сууйара, биһиги быыл сотооччунан сылдьарбыт.

 

Аҕабыт кыра сырыттахпытына, бэкээринэҕэ үлэлиирэ. Оскуолаттан кэллэхпитинэ, бэлэм ас суох буолара. Онон үксүн “доширак” оҥостон сиир буоларбыт. 8-с кылаастан аҕабыт ас астыырга үөрэппитэ. Кэлин хамнаһа кыратыттан бэкээринэттэн уурайан, өр кэмҥэ үлэлээбэккэ олорбута. Үлэтэ суохтарга учуокка турара.

 

Оҕо сааспыт сыллара ыарахан этэ. Аҕабыт үлэтэ суох. Ас-таҥас кырыымчык. Онтон 2014 сылтан 8-с кылааска үөрэнэ сырыттахпытына, аҕабыт олохтоох хочуолунайга эпэрээтэринэн үлэлии киирбитэ, хамнастаммыта. Онтон ыла олохпут лаппа тупсубута, сэргэхсийбитэ. Дэриэбинэ олохтоохторо таҥас-сап өттүнэн сүрдээҕин көмөлөһөллөрө. Кэтэх хаһаайыстыбаҕа 3-4 сүөһүлээх этибит. Оҕо сылдьан моруоһунайга наһаа ымсыырарбыт. Маҕаһыыҥҥа дэҥҥэ атыыга кэллэҕинэ бас быстар сыана. Ону аҕабыт күөрчэххэ какаоны кутан тоҥорон моруоһунай курдук оҥорон сиэтээччи. Сайын сир аһын – уулаах отону, сугуну, моруосканы хомуйан туттаран, ол суотугар арыы, сүөгэй ыларбыт.

 

Сыбаатайга “Зелёный рейс” диэн ааттанан бөртөлүөтүнэн ас-үөл кэлэн маҕаһыыҥҥа атыыланар. Ол да киһи баһынан үллэһиллэр. Биэс киһилээх ыалга 5 апельсин, 5 дьаабылака, хортуоска, о.д.а. оҕуруот астара. Маҕаһыыҥҥа ас-таҥас сыаната сыаната наһаа ыарахан.

 

1

Айылҕалыын алтыһыы

 

Аҕабыт биһигини кыра эрдэхпититтэн айылҕаны кытта алтыһарга, бултуурга үөрэппитэ. Онон уол оҕо кытаанах иитиитин ааспыппыт. Бастакы булпутун наһаа өйдүүбүт. Куска сылдьыбыппыт. Оччолорго 5-с кылааска үөрэнэбит. Сордоҥноох диэн сиргэ аҕабытын кытта кустуу тиийэн, биирбит — 7, биирбит 4 андыны бултуйбуппут. Наһаа үөрбүппүтүн өйдүүбүт. Бастакы булпутун аҕабытыгар үргэттэрэн үөрэ-көтө сиэбиппит. Кыһынын туһах иитэн курупааскылыырбыт. Кэлин бултуурбутугар иккиэн тус-туһунан булт тэриллэммиппит. Абаҕабыт Василий — сүрдээх уус киһи. Иккиэммитигэр сахалыы быһах охсон биэрбитэ. Билигин оскуолаҕа үлэ уруогун биэрэр. Бу абаҕабыт биһиэхэ “оҕолортон хаалсыбатыннар” диэн, бастакы суотабай төлөпүөммүтүн бэлэхтээн, сүрдээҕин үөрдүбүтэ. Киһи тэҥэ суох санаммыппыт. Онон абаҕабытыгар — Василийга махталбыт улахан.

Дьокуускайга аан бастакы үктэниибит

 

2017 сыллаахха 10-с кылааска үөрэнэ сырыттахпытына, Сыбаатайы улахан уу ылан, оҕолору Дьокуускай куоракка лааҕырга сынньата аҕалбыттара. Онно эскалаторы үйэбитигэр аан бастаан көрөбүт. Төттөрү-таары хатааһылааһын бөҕөтө буоллубут. Аэропортан тахсан, тэлэбиисэринэн эрэ көрөр Дьокуускай куораты көрөн сөҕүү-махтайыы. Халлааҥҥа харбаспыт үрдүк таас дьиэлэри хаһан көрбүппүт баарай!

 

Саамай сөхпүппүт – маҕаһыыннарга ас сыаната чэпчэкитэ. Сыананы барытын Халыма сыанатынан тэҥнээн көрөр дьоҥҥо чэпчэкитэ сүрдээх. Сыбаатайга улаханнык ымсыыран 250-300 солк. атыылаһар “кока колабыт” манна баара-суоҕа — 150 эрэ солк. Аны йогурт амтана эчи үчүгэйиин. Көрбөтөх аспыт буоллаҕа. Ыйы быһа сынньанарбытыгар оҕуруот аһын сиэбиппит аҕай. Ымсыыра көрөр апельсиммытын кыбына сылдьан сиэбиппит.

 

10

 

Идэни таба тайаныы

 

Оскуолаҕа сылдьан оҕо быһыытынан мэниктиирбит ханна барыай. Ону учууталбыт, саха тылын учуутала М.В. Колесова “бу оҕолору испэктээккэ дьарыктыахха баар эбит” диэн таба көрөн, куруһуокка дьарыктаабыта, испэктээккэ оонньоппута. Суорун Омоллоон “Чөөчө”, “Оотой-тоотой”, “Ильмень үрдүгэр туруйалар”, “Джентльмены удачи”, о.д.а. испэктээктэри туруорбуппут. Онон бу идэбитин таба тайанан талан ыларбытыгар Марианна Васильевна улахан үтүөлээх.

 

Соторутааҕыта олунньу ыйга үөрэхпитигэр уопсай ылан наһаа үөрдүбүт. Иккиэйэҕин биир хоско олоробут. Ол иннинэ аймахтарбытыгар олорбуппут.

Биирдэ да арахсан көрө иликпит

 

Аан бастакынан хайаан да мин, Бронислав, ыалдьабын. Быраатым кэм тулуһар, доруобай. Ол эрэн ыарыйдахпытына, бииргэ ыалдьабыт. Биирбит мунна тымырдаҕына, иккиспит киэнэ эмиэ тута тымырар. Тумуулаатахпытына бииргэ ыалдьабыт.

 

Наар тэбис-тэҥҥэ саҥарабыт. Саҥараары гыммыт санааларбыт биир буолан соһуталлар.

 

Быраатым Светослав Орто Халымаҕа дуобат күрэҕэр 2 хонукка киирдэҕинэ, суохтаан эрэйи көрөөччүбүн. Улаханнык тэйсэ иликпит. Социальнай биэнсийэлээхпит. Үппүт-харчыбыт Светослав хонтуруолугар сылдьар. Иккиэн успуорка путбуолу, волейболу, дуобаты сэҥээрэбит.

 

Үгүс дьон араарбат. Үөрэхпитигэр араардыннар диэн, атын-атын таҥаһы таҥнабыт. Иккиэн бииргэ сылдьарбыт наһаа үчүгэй, бэйэ-бэйэбитин ситэрсэн биэрэбит. Игирэлэри көрүүгэ аҕабыт, баҕар, ыарырҕаппыт буолуон сөп.

 

Дойдубутун, дьоммутун наһаа ахтабыт. Ол эрэн барар кыахпыт суох. Орто Халымаҕа кэлэ-бара сөмөлүөт сыаната (биир өттүгэр билиэт сыаната-27 000 солк) иккиэммитигэр 100-тэн тахса тыһыынча наада. Кэлэр сайын кыайан барбаппыт. Куоракка хаалан үлэлиирбит буолуо. Ол эрэн дойду, чугас дьоммут ахтылҕана туохха да кэмнэммэт күүстээх.

Күндү киһибит кэс тыла

 

Ааспыт сайын оскуоланы бүтэрэн, үөрэххэ барарбытыгар Дьокуускайга атаараары туран аҕабыт барахсан: “Эһигини көрөн-истэн кэллим. Олохпор көрсүбүт ыарахан кэми тулуйан, этэҥҥэ ааһан атаххытыгар туруортаатым. Олох киэҥ аартыгар үктэннэрдим. Онон оҕолорбор эрэнэбин этэҥҥэ сылдьаргытыгар, үөрэнэргитигэр. Аны эһиги миигин көрөр-истэр, харайар эбээһинэскит кэлиэ”, – диэн алҕаан ыыппытыгар сүрдээҕин долгуйбуппут. Аҕабытын наһаа таптыыбыт, кини эрэ этэҥҥэ сырыттын. Аҕабыт кэс тылын толорон, этэҥҥэ үөрэхпитин бүтэрэн, идэлээх үлэлээх дьон буолан, ытык иэспитин толоруохпут диэн эрэнэ саныыбыт. Биһигини үс уолу төһөлөөх эрэйинэн көрөн-истэн улаатыннарбыта буолуой?! Ону бэйэтэ билэн эрдэҕэ…

 

Саргылаана БАГЫНАНОВА

Поделиться

Переход на предыдущую и следующую статью