Олунньу 13 күнүгэр Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтигэр Төрөөбүт тыл, сурук-бичик күнүгэр аналлаах  «Ыал – ийэ тыл биһигэ» диэн дьоро киэһэ буолан ааста. Бу дьоһун тэрээһини «Ийэ тыл кэскилэ»өрөспүүбүлүкэтээҕихамсааһын уонна Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтэ кыттыһан тэрийдилэр уонна ыыттылар.

Ааспыт сылларга холоотоххо, быйылгы тэрээһин ураты буолла — сүрүн болҕомто төрөөбүт тылынан оҕону иитэр дьиэ кэргэни көрдөрүүгэ, үүнэр көлүөнэҕэ саха тылыгар тапталы иҥэриигэ уурулунна. Ол иһин бу күн Өксөкүлээх уораҕайыгар оҕолорун сахалыы иитэр, төрөөбүт тылга тапталы иҥэрэ дьоһун-мааны ыаллар кэлэн кытыннылар. Дьоро киэһэ ыытааччытынан «Ийэ тыл кэскилэ» өрөспүүбүлүкэтээҕихамсааһын биир тутаах кыттааччыта Мария Дегтярева-Күндэли уонна Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин Төрүт култуураларын уонна тэрийэр киинин үлэһитэ Альберт Петров буоллулар. Уол маны таһынан тэрээһин режиссерунан ананан үлэлээтэ.  

Төрөөбүт тылы, суругу-бичиги уруйдуур үөрүүлээх түһүлгэни Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин иһинэн үлэлиир «Олоҥхо» устуудьуйа кыттыылаахтара Алгыс тойугунан үөрүүлээхтик арыйдылар (сал. СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Светлана Григорьевна Лукина).

Урукку сылларга үгэс быһыытынан Өксөкүлээх киинигэр Ийэ тыл күнүн бэлиэтиир норуот түһүлгэтин “Ийэ тыл” көҥүл түмсүү сылын ахсын тэрийээччи. Быйыл бу түмсүү бас-көс кыттыылаахтара Наталья Михалева-Сайа, Ньургуяна Феоктистова уонна Георгий Белоусов инникитин бу дьоро киэһэни тэрийии соругун «Ийэ тыл кэскилэ»өрөспүүбүлүкэтээҕи хамсааһыҥҥа туттардылар, үтүөкэн суолталаах кэс тылларын эдэр уопсастыбанньыттарга уонна бар дьоҥҥо туһаайдылар. Үс саха санаатын салҕаан Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үөрэххэ уонна билимҥэ миниистирэ Михаил Петрович Сивцев төрөөбүт тылын туһунан олус истиҥ тылларын, эҕэрдэтин көрөөччүлэр сөбүлүү иһиттилэр.  

Бу эрэ күн дьоро киэһэ сүрүн дьоруойдара — оҕолорун сахалыы уһуйар, иитэр дьиэ кэргэттэр Айталина уонна Гаврил Крыловтар, биэс оҕолоох Прасковья уонна Владимир Аринкиннар, Виталий уонна Диана Слепцовтар, Надежда уонна Евгений Павловтар, Надежда уонна Пётр Спиридоновтар, Санита Ай уонна Эрхаан Николаевтар кыттыыны ыллылар. Сыанаҕа тахсыбыт бары дьиэ кэргэн бэйэлэрин билиһиннэрэр презентация көрдөрдүлэр уонна ким туох талааннааҕынан ыллаатылар-туойдулар, үҥкүүлээтилэр, үнүстүрүмүөҥҥэ оонньоотулар, хоһоон аахтылар, бэл, олоҥхолоотулар.

Ол курдук,  Айталина уонна Гаврил Крыловтар кырачаан кыыс оҕолоох эдэр ыаллар. Айталина төрөппүттэрин такайыытынан оҕо сааһыттан норуот тылынан уус-уран айымньытын барытын кэриэтэ баһылаан, элбэх үрдүк таһымнаах бэстибээл, күрэс кыайыылааҕа эбит. Эдэр ыал ийэтэ бу күн ийэ кылынын Лия Афанасьевнаны уонна кырачаан кыыһын кытта сценаҕа тахсан, төрүт сахалыы матыыптаах бэйэтин ырыатын ыллаан эйээриппитин  көрөөччүлэр сүрдээҕин кэрэхсээтилэр. Бу ырыа 2018 сыллаахха ыытыллыбыт “Биэбэйик” диэн биһик ырыатын интерактивнай күрэҕэр бастакы миэстэни ылыан ылбыт.  

Олоххо көхтөөх сыһыаннарынан элбэхтик холобур буолбут дьиэ кэргэн биэс оҕолоох  Прасковья уонна Владимир Аринкиннар дьоро киэһэҕэ үҥкүү бэлэхтээх кэллилэр. Ыал ийэтэ оҕо эрдэҕиттэн үҥкүү кэрэ абылаҥар улааппыт буолан, оҕолорун үҥкүүгэ уһуйан, кыргыттар билигин “Бриллианты Якутии” образцовай үҥкүү ансаамбылын тутаах дьоно. Прасковья бэйэтэ “Алаас кыргыттара” ансаамбылга дьарыктанар. Ыал аҕа баһылыга Владимир Петрович үгүс түбүктээх үлэтиттэн быыс булан  уол оҕотугар улахан болҕомто уурар: эр киһи үлэтигэр, булка-алка уһуйар. Прасковья түөрт кэрэчээн кыыһын кытта толорбут “Үтүлүк” үҥкүүтэ бар дьон кутун тутта, хараҕын сымнатта.

Үс саха боотурун төрөппүт Виталий уонна Диана Слепцовтар эмиэ олус талааннаах дьиэ кэргэн буолан биэрдилэр.  Ыал аҕа баһылыга “Айыы кыһата” гимназияҕа технология учууталынан үлэлиир. Ийэлээх аҕа биир сүбэнэн оҕолорун үлэҕэ үөрэтэн, кэрэ эйгэтигэр сыһыаран, айылҕаҕа сырытыннаран иитэллэр. Виталий Архипович 2018 сыллаахха “Биэбэйик” өрөспүүбүлүкэтээҕи биһик ырыатын интерактивнай күрэҕэр ийэтэ суруйбут “Аҕа биһигэ” ырыатынан уонна видеолаах килиибинэн кыттан бириистээх миэстэни ылбыт. Дьоро киэһэҕэ улахан уоллара Леня олоҥхолоон доллоһутта, ортоку уол Айсен төрөөбүт тыл туһунан мип-минньигэстик хоһоон аахта, оттонаҕалара Виталий Архипович ийэтэ Наталья Андреевна Слепцова айбыт “Аҕа биһигэ” ырыатын ыллаата.

Салгыы Евгений уонна Надежда Павловтар икки кыталык кыыстарын кытта үнүстүрүмүөннээх норуот ырыаларын толордулар. Ийэлиин-аҕалыын, эдьийдиин балыстыын бары төрүт дорҕооҥҥо, ырыаҕа талааннаахтара сөхтөрдө. Кыргыттар иккиэн “Айыы оҕото” өр кэмҥэ телевизионнай биэриигэ кыттаннар, төрөөбүт тыл сүмэтин кыра эрдэхтэриттэн толору иҥэринэн улааппыттар. Ийэлээх аҕа Айыы кыһата гимназия тумус туттар төрөппүттэрэ. Надежда Васильевна саха остуоруйаларын чинчийбит учуонай быһыытынан киэҥ далааһыннаах үлэни ыытар эбит.

Кинилэр кэннилэриттэн дьиҥ сахалыы эйгэлээх Надежда уонна Пётр Спиридоновтар икки мохсоҕол уолаттарын айымньылаахтык уонна кыһамньылаахтык иитэллэрин туһунан көрөөччүлэр биллилэр. Надежда Прокопьевна, ийэтин үгэһин утумнаан, оҕолоругар төрөөбүт тылга, омукка, дойдуга тапталы, ытыктабылы иҥэрэргэ дьулуһар эбит. Ыал аҕата Петр Николаевич, көҥүл тустууга Арассыыйа спордун маастара буолан, тус холобурунан оҕолорун спорт эйгэтигэр уһуйар. Надежда Прокопьевна алын сүһүөххэ үөрэнэр улахан уолун Проняны кытта Рафаэль Баҕатаайыскай “Ийэ тылым” хоһоону ис сүрэхтэн, иэйэн-куойан тураннар, дорҕоонноохтук ааҕан иһитиннэрдилэр.

Көрөөччүлэргэ соһуччу, кэрэ көстүү буолан, сценаҕа элбэх оҕолоох ыал үрдүк аатын сүгэр Санита Ай уонна Эрхаан Николаевтар оҕолорун сиэппитинэн “Дьоллоох дьиэ кэргэн” диэн ыллам ырыаларын бэлэхтээтилэр, бар дьоҥҥо оҕолоргутун сахалыы иитиҥ, төрөөбүт тылгытын таптааҥ уонна харыстааҥ диэн ылыннарыылаах тылларын анаатылар.

«Ыал – ийэ тыл биһигэ»дьоро киэһэҕэ саха ыалларын толорууларын таһынан бар дьону эҕэрдэлээн бардылар:Олоҥхо тыйаатырын саха үҥкүүтүгэр айар мастарыскыайа (“Өлүөхүмэ оһуокайа” үҥкүү, сал. СӨ култууратын туйгуна Екатерина Павлова); А.Д. Макарова аатынан Дьокуускайдааҕы култуура уонна ускуустуба коллеһын Төрүт култуура маҥнайгы кууруһун устудьуоннара («Тыл илбистээхтэргэ сүгүрүйэ» уус-уран дьүһүйүү, сал. CӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ М.Г. Боппоенова); Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин Айар мастарыскыайын иһинэн үлэлиир «Олоҥхо» устуудьуйа тойуксуттара,  Любовь Каратаева, Сахая Нохсорова уонна Марианна Романова-Тайыына(сал. СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ С. Г. Лукина);  «Дьээ-буо» этно-фолк бөлөх (СӨ үөрэҕириитин туйгуна Любовь Каратаева); «Сахабэчээт» тэрилтэ үлэһиттэрэ, Арассыыйа Суруйааччыларын сойууһун чилиэннэрэ — «Чолбон»  сурунаал бас редактора, СӨ култууратын туйгуна Гаврил Андросов, «Далбар Хотун» сурунаал бас редактора, СӨ бэчээтин туйгуна Зинаида Архипова, «Далбар Хотун» сурунаал бас редакторын солбуйааччы, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Ольга Корякина-Умсуура (хоһооннорун аахтылар); Уус Алдантан төрүттээх эдэр хоһоонньут, үгүс литературнай күрэс ситиһиилээх кыттааччыта Борис Лугинов-Борис Борогонскай («Тойон Мүрү” хоһоон); Үүнэр көлүөнэ тыйаатырын артыыстара (“Кыым” хаһыат үбүлүөйдээх  туруоруута).

Түмүккэ «Ийэ тыл кэскилэ» өрөспүүбүлүкэтээҕи хамсааһын салайааччыта Вилюяна Никитина Сахабыт сирин бары олохтоохторун, дьоро киэһэ кыттыылаахтарын, төрөппүттэри төрөөбүт тылбыт тыыннаах хааларын туһугар оҕону сахалыы иитиигэ ыҥырда уонна кыттыыны ылбыт дьиэ кэргэттэргэ анаан: “Ийэ тылы иҥэрэр иһирэх ийэлэрбитин уруйдуоҕуҥ! Төрөөбүт тылы тэнитэр амарах аҕаларыбытын айхаллыаҕыҥ!” – диэн махталын биллэрдэ.