«Аан дойдуну быыһыа кэрэ …»

Сүтүө суоҕа үйэлэргэ

Өбүгэлэр кэриэстэрэ,

Бары үҥүөҕүҥ кэрэҕэ-

Аан дойдуну быыһыа кэрэ.

 

Сатал Уус.

Александр Николаевич бэйэн тускунан ааҕааччыларбытыгар сэһэргии түспэккин ээ.

 

Төрүт уус Гоголевтар аймах бары оҕо эрдэхпититтэн уруһуйдуурбут. Аҕабыт бииргэ төрөөбүттэрэ, эһэбит, хос эһэбит, хос-хос эһэбит талааннаахтык уруһуйдуулларынан,уһаналларынан аатыраллара. Хос эһэбитин  «Улуу уус» диэн ааттыыллара. Ийэм иистэнэр этэ. Талаан утумунан бэриллэн – бэриллэн бииргэ төрөөбүттэрим, түөрт ини – бии, балтыбыт, кыраасканы, харандааһы туппутунан улааппыттара. Билигин үгүстэрэ худуоһунньук идэлээхтэр.  Тоҕо эрэ уруһуйдуур дьарыкпын салгыы сайыннарар туһунан санаан да көрбөккө, СГУ медицинскай факультетыгар үөрэнэ киирбитим.

 

Оскуоланы бүтэрээт ханна үөрэммиккиний?

 

Оччолорго быраас идэтин романтика курдук көрөрбүт. Түөрт сылы быһа үөрэнэн баран  «миэнэ буолбатах эбит» диэн хаһыытаппытынан куоппутум. Хааны, ириҥэни кыайан тулуйан көрбөт этим. Уҥан түһэр киһи хантан быраас буолуомуй? Үөрэнэ да сылдьан, уруһуйдуур идэбин кыайан бырахпатаҕым. Бииргэ үөрэнэр оҕолорбор анатомия, гистология, о.д.а предметтэргэ уруһуйдаан биэрэр этим.

 

Устудьуоннуу да сылдьан уруһуйдуур идэҕин бырахпатаххын дии.

 

Дьокуускай былыргы уулуссаларынан сылдьан кэм – кэрдии кэрээнэ суох хаарыйбыт, самналлан түһэн эрэр дьиэлэри, түннүктэри иилиир киэргэл оҥоһуктары уруһуйдаан тахсарым. Былыргы ойууну – бичиги, оһуору – мандары чинчийээри кыраайы үөрэтэр музейга орох тэбэрим. Нэдиэлэ аайы атахтарым бэйэлэрэ кэлэ туралларын билбэккэ да хааларым….  Ол сылдьан, Дьокуускайдааҕы художественнай училищаҕа үөрэнэ киирбитим. Үөрэхпин бүтэрэн баран, өр сылларга «Сардаана» фабрикаҕа, Дьокуускай исполкомугар, уус – уран мастарыскыайыгар үлэлээбитим. Ол кэнниттэн Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан норуот айымньытын дьиэтигэр кэлбитим 25 сыл буолла. Саха тыла минньигэһин, кэрэтин , сүдүтүн, дириҥин өйдөөммүн уруһуйдаан кыайбатахпын хоһоонунан этэ сатыыр буоллум. Түөрт кинигэни таһаардым, икки кинигэм бэлэм сытар.

 

Сатал Уус Саха төрүт уустарын үгэстэрин өйүгэр-санаатыгар дириҥник инэринэн үйэттэн-үйэҕэ, көлүөнэттэн-көлүөнэҕэ утума-ситимэ быстыбатын туһугар үгүс кылаатын киллэрэр талааннаах, туспа суоллаах-иистээх худуоһунньук, уран тарбахтаах уус. Ордук былыргы туой, мас, тирии-сарыы, сиэл, көмүс, тимир  оҥоһуктар оҥоһуллар, былыргы сахалар таҥастарын тигиллэр ньымаларын сөргүтүүгэ улахан кылааттаах.  Кини үлэлэрэ сахабыт сирин музейдарыгар ону таһынан Корея, Германия, Швеция курдук тас дойдулар музейдарыгар Саха төрүт култууратын көрдөрөр.

 

Александр Николаевич аан бастакынан ыйдарынан бэлиэлэри үөрэтэн киэҥник тарҕаппыт киһинэн буолар. Бу бэлиэлэр таҥаска-сапка, иискэ, көмүс  оҥоһуктарга, архитектураҕа, кинигэ ойуутугар-бичигэр үгүстүк туттуллаллар.

 

«Талааннаах киһи — барытыгар талааннаах»- диэн мээнэҕэ эппэттэр. Саха алмааһа тоҕус кырыытынан араас кустук уоттарынан күлүмүрдүү оонньуурун курдук,

 

Хас биирдии киһи өбүгэлэриттэн ситимнэнэн, кинилэр куттарын өйүгэр-санаатыгар иҥэринэн, өбүгэ өлбөт мэҥэ утаҕыттан иккис тыын ылан, Аал Луук мас силиһиттэн б³±өргүүрүн кэриэтэ чэчирии сайдар.«Мин, Кындыл Уйбаан инитэ» — хоһоонугар хоһуйарын курдук Сатал Уус  силиһэ-мутуга түҥ былыргы.

 

Бу орто дойдуга айылҕаттан айдарыылаах, сэдэх дьылҕалаах, ураты дьоҕурдаах дьон баар буолан, олох киэркэйэр, тупсар, ситэр, силигилиир, ону тэҥэ салҕанар. Салҕанар кэнчээри ыччакка өбүгэ үгэһин суруйан, бэлиэтээн хаалларыыттан, талааннаах үтүө дьоммутун холобур оҥостон өрө тутууттан.

 

Күөх мутукча дьөрбөтө даҕаны бүөбэйдээтэххэ — ситэр-тупсар, силигилиир диэн этиллэринии Сатал хоһоонноро талааннаах дьоммутунан араас өрүтүнэн көстөр, оттон айар үлэ абылаҥар ылларыытын учуутала Ольга Ивановна Гуляеваны кытта сибээстиир.   Бу орто туруу-бараан дойдуга киһи олоҕо үрдүк үрүҥ Аар тойонтон айдарыллан олох тµһүлгэтигэр түстэнэр. Ол умсулҕаннаах олох оһуохайын үөрүүтүгэр-хомолтотугар, кыайыытыгар-кыайтарыытыгар да сылдьан, киһи барахсан мутугунан быраҕар муҥур үйэтигэр булунар, мунньунар баайа диэн кини доҕотторо, чугас дьоно.

 

Кырдьыга даҕаны киһи барахсан  мутугунан быраҕар муҥур үйэтигэр бу курдук кэрэҕэ сүгүрүйүү баар буолан, биһиги хас биирдиибит дууһатыгар сырдык иэйии, нарын таптал тыллаллар.

 

Хантан кэлэрэ буолла

Иэйии сахалыы тыла,

Мэҥэ халлаантан уоран,

Ама сүрэхпэр тыллар?

 

Киммит сахалыы өҥнүүр

Ойуулардаах хоһооммун,

Тоҕо кустуктуур сөҥүү

Сууйар иэйэр толооммун?

 

Тоҕус халлаан сүҥнэрэ

Сахалыы саҥардаллар,

Үс куттаах бэлэхтэрэ

Сахалыы сырдаталлар….

Сахалыы саҥарда

Саһархай саһарҕа,

Саҥаттан барҕарда

Тулалыыр айылҕа…

 

Айар киһи кутун уйар элбэх киһиэхэ бэриллибэт ураты талаан буоллаҕа. Александр Николаевич  хоһоон хомуурунньуктара күн сирин көрүүлэригэр кэргэнигэр Яна Викторовнаҕа махтала муҥура суох. Кырдьыга даҕаны аан бастакы истээччи, сэҥээрээччи, сүбэһит, өй-санаа буолар киһинэн — Эн чугас киһиҥ буолар. Санаа тууйуллуутун, дууһа иэйэр туругун чараас санныга уйуу — бу эмиэ истиҥ тапталтан тахсар. Дьэ, бу маннык түгэни  хоһоонноругар хоһуйдаҕа…

 

Билэҕиэн, туох күүтэрин

Биһигини сарсыарда?

Олох сырдык күүстэрин

Мыраан ахсын саһыарда.

 

Саһыарда таптал кыымын

Кута сойбут күлүгэр,

Кистээтэ иэйии тыынын

Эргэ сэргэ күлүгэр.

 

Бииргэ көрдөөн булуохха

Саспыт дьолбут кистэлин,

Дьылҕа ойуу иистэрин.

Саҥа үөрүү үөскэтиэх

Кута суостаах уотугар,

Тойон сэргэ кутугар.

Ахсынньы 9 күнүгэр Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан норуоттар доҕордоһууларын дьиэтигэр СР суруйааччыларын чилиэнэ, СР маастардарын сойууһун бэрэсэдээтэлэ, искусства үтүөлээх деятелэ, “Симэх” норуот исскусствотын киинин салайааччыта, худуоһунньук, поэт, маастар Александр Николаевич Гоголев – Сатал Уус үлэлэрин быыстапката арыллар.    Александр Николаевич олоҕор мэлдьи кµһүн, кыһын, саас, сайын айылҕа араас көстүүлэрэ бэйэ-бэйэлэриттэн ситимнэнэнэн, айар үлэтэ араас көстүүлэрэ ураты туспа аартыктарынан аар хатыҥ систэри, киэҥ толооннору уҥуордаан, үрдүк чыпчааллары дабайан үүнэ-сайда турдуннар.  Үйэҕэ сириэдийэр Аал Луук маһын лабаата лаглайдын, силиһэ чиҥээтин! Эһэн алгыс номоҕун саҕа чолбон уотунан киэргэт, сириэдит! Эһэн олорон ааспыт остуоруйа олоҕо дойдулан, олоҥхо олохтон! Төрөөбүт норуотун сайдарын туһугар кэскиллээх кылаатын чэчирии сайыннын! Дьол-соргу тосхойдун! Дьоһун олоҕун туругурдун!

 

Айар быыстапка ааптар хоһоонугар театрализованнай көрдөрүүннэн саҕаланыаҕа. Көрдөрүүгэ Саха тыйаатырын артыыстара, ырыаһыттар, култуура колледжын устудьуоннара кыттыыны ылыахтара.   Сонун, сэргэх быыстапканы көтүтүмэн! «Аан дойдуну быыһыа кэрэ …»

 

Сыралыма