Саха ылҕаан, үргээн, бултаан булунан, буһаран, хоторон, үөлэн, хаһаанан, тоҥорон сии үөрэммит астарын уон суолга араарар этилэр.
Сир үүнээйилэриттэн үргээн, хостоон, үүккэ, үрүҥҥэ астаан ас үөрэ оҥорон аһыыллара — 19 суол
Талахтан, оттон үргээн бэйэтинэн сииллэрэ — 11 суол
Сылгы үүтүттэн — 3 суол
Ынах үүтүттэн, ынах аһа-арыы оҥорон — 20 суол
Күөл балыгыттан — 3 суол
Уу көтөрдөрүттэн — 37 суол
Мас көтөрдөрүттэн — 10 суол
Чыычаах,хонуу көтөрүттэн — 5 суол
Олохтоох тыа күндү булдуттан — 9 суол
Сылгы, ынах этиттэн — 2 суол
Ол аата 119 суол араас көрүҥнээх амтаннаах аһылык буолан тахсар. Холобура, биэ үүтүнэн аарах кымыс, көйөргө (хойуу) кымыс, саамал кымыс диэн суоллар. Аһыыр аһылыкпыт айыылартан алҕанан, уруйданан ылыллыбыт уйгу астара буоллаллар. ( 3-14 с)
К.Д.Уткин. Саха астарыгар сиэр-туом көстүүлэрэ – Ситим. –ЧИФ. Дь. 1994.

Туһалаах утахтар

Тарбаахап ырысыабыттан.
Ымдаан. Икки ньыманан оҥоһуллар.
1-кы ньыма. Ымдааны бэлэмнииргэ 1,5 ыстакаан аһыы суорат уонна 3,5 ыстакаан уу. Оргуйбут тымныы ууга суораты кутан ытыйыллар.
Утах үрдүгэр биир дэхси күүгэн таҕыстаҕына, ытыйан бүтэҕин. Тымныы сиргэ илдьэн уураҕын. Ымдааны иһиэх иннинэ биир ыстакаан утахха 1 ч. ньуоска сүөгэйи куттахха минньийэр.
2-с ньыма. 1,5 ыстакаан аһыы суорат, 3 ыстакаан уу, 10 гр аска кутуллар муус наада. Онтон оргутуллубут тымныы ууга суораты кутуллар уонна биир дэхси күүгэн тахсыар диэри ытыйыллар. Ити кэнниттэн утаҕы тута иһэр буоллахха, били муускун угаҕын.

Быырпах

1-кы ньыма. 3 лиитирэ бэлэмнииргэ — 400 гр 1 бааҥка кэнсиэрбэлэммит саахардаах үүт (сгущенка), 2 ыстакаан суорат, 2,2 л уу наада. Оргуйбут сөрүүн ууга кэнсиэрбэ үүккүн бүтүннүү кутаҕын. Суораты муос ытыгынан үчүгэйдик ытыйаҕын. Ыга хаппахтаан баран 8-10 чаас туруораҕын. Быырпах үрдүгэр бытырхай хабахтар тахсан бардахтарына, үчүгэйдик ытыйа түһэн баран, салгыы өссө 4-5 чаас хаппахтаан туруораҕын. Быырпахха сүөгэй кутуохха сөп.
2-с ньыма. 3 лиитирэ бэлэмнииргэ — ыстакаан аҥаара сүөгэй, 1,2 л суорат, 1 л уу, 20 г саахар. Оргуйбут сөрүүн ууга сүөгэйи, суораты, саахары кутан ытыйаҕын. Бытархай хабахтар тахсыахтарыгар диэри. Ол кэнниттэн утаҕы 8-10 чаас устата итии сиргэ ыга хаппахтаан туруораҕын. Маннык көөнньөрүллүбүт быырпаҕы сойутан баран, иһиэх иннинэ эмиэ ытыйа түһэҕин.

Кымыс
Саҥа аһытыы оҥоруу. Хаһаас аһытыы суох буоллаҕына, биэ үүтүгэр тары, суораты эбэтэр аһыйбыт сүөгэй уутун кутан, иэдьэгэй оҥороллор. Онтон сиидэлээн, ыган баран, кыра биэ үүтүгэр булкуйан, аһыта туруораллар.
Маннык эмиэ оҥороллор. 15 л истээх иһиккэ 6-7 л килиэп доруоһалаах ууну, 2 л биэ уутун, 200 г сүөгэйи, 500 г хара килиэп тооромоһун уонна 3 кг мэлии сэлиэһинэйи. Улахан ытыгынан булкуйабыт. Бэлэм буоллаҕына аһытыы хаалларабат. Мас буочукаҕа оҥоробут.
Иккис ньыма. Элбэх кымыһы оҥорорго 3-4 л ыаммытынан ынах үүтүн 2 л сүөгэйи (чөчөгөйү), 4 л оргутуллан сойутуллубут ууну, 15 л сүөгэй уутун уонна 2 кг мэлии сэлиэһинэйи былаан булкуйуллар. Үчүгэйдик хаппахтаан баран сылаас сиргэ ууруллар. Сотору-сотору булкуйа сылдьаҕын. Аһытыыны 25-35 кыраадыс сылааска 3-4 күн туруоруллар. Ол кэнниттэн дууп буочукаҕа ити 30 л аһытыыга 50 л оргуйбут тымныы ууну, 45-100 биэ үүтүн кутан, кымыстарын аһытынан бараллар. Кымыс иһитин ортотунан 20-25 кыраадыс буолар, 1-2 хонугунан бэлэм буолар.

Кыым хаһыат -2014 с. Бэс ыйын 26 күнэ, чэппиэр 24 № (22169)

Бэчээккэ бэлэмнээтэ Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин пресс — сулууспата.